Apartheid

Deze week heb ik het boek Een droog wit seizoen van André Brink gelezen. In Zuid-Afrika is het nog volop apartheid. Zwarten worden door de Veiligheidspolitie allemaal als communisten beschouwd, en die vormen het grootste gevaar voor de (blanke) regering. Daarom is alles geoorloofd tegen hen. Wie vragen stelt, is zelf ook verdacht. En de rechterlijke macht blijkt ook naar de pijpen van de Veiligheidspolitie te dansen.Geen vrolijk boek. Geschreven op de manier waarop Brink vaker boeken schrijft: aan de hand van papieren van een ander. Ben du Toit, een blanke onderwijzer die zich het lot van een vermoorde zoon en diens later eveneens vermoorde vader aantrekt, stuurt vlak voor hij bij een onopgehelderd hit-and-run auto-ongeluk omkomt, zijn documenten met de (schamele) bewijzen van de moorden naar een vriend die schrijver is. 
Brink volgt dit procedé ook in Houd-den-Bek en 'n Ogenblik in de wind. Dan zijn het oude processtukken waarmee hij zijn boek schrijft. Beklemmend altijd, omdat je al weet hoe het afloopt bij het begin van het boek. Er is dus geen ontkomen aan. Verhalen over zwarten die  gewoon proberen mens te zijn. En die daarvoor met hun leven betalen. 
In Een droog wit seizoen is het ook Ben du Toit die er het leven bij inschiet: de blanken zien hem als een verrader en de zwarten kunnen hem slechts als blanke zien, een enkele uitzondering aan beide zijden daargelaten. 
J. Greshoff zei ooit: Een goed boek moet ons niets geven doch iets afnemen: een van onze zekerheden. Dit boek van Brink deed dat met mij: Rond 1990 was er overal in de wereld opluchting: de Muur tussen beiden Duitslanden viel, de Apartheid werd afgeschaft. Eindelijk zou het allemaal beter worden. En nu, 20 jaar later, en met dit boek nog vers in het geheugen, besef ik dat het niet beter is geworden in de wereld. Er zijn altijd weer groepen aan wie het niet gegund wordt "mens" te zijn. Gelukkig zijn er ook mensen die daar verontwaardigd over zijn en dat laten horen. Maar... het blijft gevaarlijk. En ook blijft de conclusie gelden die Ben aan het eind van zijn leven trekt: een blanke blijft een blanke, al zet hij zich nog zo voor de zwarte zaak in. Barrières tussen groepen mensen zijn moeilijk te slechten.

Een droog wit seizoen  is verfilmd (met Donald Sutherland). Het boek heeft overeenkomsten met het proces naar aanleiding van de dood van Steve Biko en stond daarom een tijd op de lijst van verboden boeken in Zuid-Afrika. Over dat proces is ook de film Cry Freedom gemaakt, met Denzil Washington in de rol van Steve Biko. Ook toen ik die film zag, vroeg ik me af hoe het mogelijk is dat je je zo laat "ontmenselijken" door afkomst, ideologie en angst.